Erdal Ayan, M.A./M.Sc. Görev-1 (13.10.2015)
BTÖ 206 Öğrenme ve Öğretme Kuramları
Prof.Dr.Mukaddes Erdem
Pavlov’un Klasik Koşullanma Teorisi ve İnsanlardaki Yansımalarına Kısa Bir Bakış
Pavlov’un Klasik Koşullanma Teorisi ve İnsanlardaki Yansımalarına Kısa Bir BakışZaman içerisinde insanın genel biyolojik gelişimde herhangi bir değişiklik olmamasına rağmen öğrenme süreçlerini içinde bulundukları zaman dilimi ve bağlı bulundukları kültür ve sosyal yapıya göre yeniden tanımlayıp uyguladıkları bilinmektedir. Ayrıca insanların yaşayış tarzlarını değiştirme ve kolaylıkla sonraki nesillere aktarma olanağına sahip olmaları öğrenme süreçlerini doğrudan etkileyebilen ve geliştirebilen diğer önemli faktörlerdir. Öğrenme olgusu değişik araştırmacılar tarafından farklı tanımlamalar ve sınıflamalarla açıklanmıştır. Örneğin Dewey (1910) okul ve öğrenmeyi rastlantısal öğrenmelerin gerçekleştiği aile ortamının dışında “sistematik olarak yapılan ve edilen” ve yaşantılarla iş içinde uygulanabilen aktiviteler olarak betimlemiştir (s.37). Cüceloğlu’na (1991) göre öğrenme çağrışımlı öğrenme ve bilişsel olarak ikiye ayrılmaktadır. Klasik koşullanma ve Edimsel koşullanma çağrışımlı öğrenmenin iki türü olarak kabul edilmektedir (s.139). Bu kısa yazıda Pavlov tarafından gerçekleştirilen Klasik Koşullanma deneyleri ve insanlar üzerindeki gözlemler üzerinde durulacaktır.
Pavlov’un Klasik Koşullanma deneyleri çoğunlukla köpekler üzerinde yapılmıştır. Deneyler özetle, aşağıdaki Resim-1’de görülen düzenekte olduğu gibi hayvana bir süre yiyecek verilmeden önce görebileceği bir yerde ışık yakılarak ve daha sonra et verilerek tekrar edilen süreçlerden oluşur. Et (doğal uyarıcı) verildiğinde köpeğin salgı ürettiği (doğal tepki) gözlemlenmiştir. Belirli bir süre sonunda hayvanın her ışık (koşullu uyarıcı) yanmasında salgı üretmeye (koşullu tepki) başladığı ve yiyecek verileceğini sandığı anlaşılmıştır. Bu deneylerde hayvanın ışık ile yiyecek verme ya da yeme olguları arasında bir bağ kurduğu ve koşullu tepkiler üretebildiği saptanmıştır. Bu bağ kurma sürecinde, ışık ve etin belirli sıklıklarla beraber verildiği (pekiştirildiği) durumlarda, organizmanın uyarıcılar arasındaki ilişkiyi öğrendiği (“kazanma” gerçekleştirdiği) bulunmuştur. Sadece ışık verildiği ve etin ortamdan çıkarıldığı denemelerde ise hayvanın salgı üretmeyi bıraktığı (“sönme”) tespit edilmiştir (Cüceloğlu, 1991: 142).
Resim - 1
İnsanlar üzerinde de bu tür tepkileri ve bağ kurma süreçlerini gözlemlemek mümkün müdür? Cüceloğlu (1991) insanların sinir sistemleri üzerinde yapılan deneylerde benzer sonuçların elde edilebildiğini söylemektedir (s.142). Örneğin, bir insanın eli soğuk suya temas ettiğinde kan damarları büzüşür. Yapılan bir deneyde Pavlov’un deneyine benzer bir şekilde el suya sokulmadan önce zil çalınmış ve deney belirli bir süre tekrar edilmiş ve damarların büzüştüğü görülmüştür. El suya sokulmadan sadece zil çalındığında ise belirli tekrarlar boyunca damarların benzer şekilde büzüştüğü tespit edilmiştir. Cüceloğlu (1991) bebekler üzerinde yapılan deneylerde hava üfleme ile belirli tonda
çıkarlan ses arasında bağ kurabildikleri ve refleksif olarak gözlerini kırptıklarını bildirmiştir (s.142). Aşağıdaki Resim-2’de ise çocuğun ve köpeğin duyduğu ses, konserve açacağı ve yemek arasındaki ilişkiyi Pavlov’un Klasik Koşullanma deneylerine benzer şekilde öğrendiği söylenebilir. İlgili resimde özellikle çocuğun konserve açacağının sesini diğer seslere genellemeden ayırt edebilmesi uyarıcılar arasındaki bağı ve öğrenmeyi güçlendirmektedir. Ancak bu tür Klasik Koşullanma yoluyla öğrenme süreçleri doğal olarak sınırlı koşul ve durumlarda gerçekleşebilmektedir, her öğrenme ortamında insan beyninin aynı yolu izleyip öğrenme gerçekleştirdiğini söylemek zordur.
Resim – 2
Özetle bu yazıda Pavlov tarafından yapılan Klasik Koşullanma deneyleri üzerinde durulmuştur. Yapılan deneylerde daha çok hayvanlar kullanılmış ve koşullu ve koşulsuz uyarıcılara karşı gösterdikleri tepkiler gözlemlenmiştir. Benzer şekilde insanlarda da Klasik Koşullanma yoluyla öğrenmelerin var olduğu bilinmektedir. Özellikle insan vücudunun belirli uyarıcılara verdiği tepkiler Klasik Koşullanmaya örnek gösterilmiştir.
Kaynaklar:
Cüceloğlu, Doğan (1991) İnsan ve Davranışı (Psikolojinin Temel Kavramları). Remzi Kitapevi: İstanbul.
Dewey, John (1915) The School and Society. The University of Chicago Press: the USA